Ssst!

Helen Lees, onderzoeker bij de Schotse University of Stirling, doet al vijftien jaar aan meditatie en verdiepte zich in de heilzame kracht van stilte. Ze publiceerde hierover verschillende teksten, zoals het boek Silence in schools. Hierin zet ze uiteen wat stilte is en wat de betekenis van stilte kan zijn in het onderwijs. Ze gebruikt niet alleen casestudies, maar beschrijft ook haar meer filosofische kijk op stilte en de waarde daarvan. In dit artikel zet Lees uiteen dat het nemen van een time-out, een tijdje niets doen, de mentale gezondheid ten goede komt; het geeft rust en nieuwe energie. Daarna kan men weer verder, met meer focus en gericht enthousiasme.

Een filosofisch aspect is dat het constant bezig (moeten) zijn met onderwijscurricula, sociale, politieke en psychologische interventies en zelfs met sport of handwerk kan betekenen dat een kind aangeleerd krijgt dat de wereld bedoeld is om iets te doen, iemand te zijn en iets te bereiken. Helen beweert dat dit beeld van het leven niet klopt. De realiteit is dat er veel momenten zijn waarbij er sprake is van gebrek aan richting, van stilte en van niet weten wat te doen of wie te zijn. In deze wereld is de pauze een moment van techniekloze gedachteloosheid; belangrijk om ons hoofd rust te geven. Denken als actie is hals over kop voorwaarts bewegen, vaak met hoge snelheid. Het is dan een zegen om langzaam te kunnen wenden en manoeuvreren, met daarbij vol zicht op het ons omringende landschap. Gedachteloos en in stilte pauzeren is een mechanisme om dat te bereiken.

Binnen het onderwijs geldt de norm: doe, bereik, wees iemand en weet iets. Onderwijs is vol van actie. Komt dit voort uit een angst voor gebrek, zoals gebrek aan prestatie of vooruitgang? Lees poneert stilte als een gebrek dat goed is, ook in onderwijskundig opzicht, omdat het een tegengif is voor de snelle en onophoudelijke actie in het onderwijs. Pauze als ingekaderde verstilling. In die vorm kan stilte, 'niets-heid', herstellend en helpend zijn.