Geef het systeem de schuld

Wat doen mensen in geval van een conflict, in situaties van tegengestelde belangen? Rationeel verklaren we het gedrag van onszelf en anderen objectief in termen van oorzaken en gevolgen en bepalen vervolgens netjes wie de meeste schuld heeft aan de situatie. Niet dus! Uit sociaalpsychologisch onderzoek blijkt dat we niet in staat zijn een objectief gewogen oordeel te vellen over ons eigen gedrag en over dat van anderen.

Drie drijfveren liggen daaraan ten grondslag. Ten eerste zoeken we altijd bevestiging voor een positief zelfbeeld. Dus als de ander minder is, betekent dit dat ik meer ben. Vervolgens speelt onze behoefte aan saamhorigheid en harmonie een rol. We zijn geneigd het vooral eens te zijn met gelijkgestemden, zodat we blijven horen bij die groep. Ten slotte zoeken we bevestiging van een rechtvaardige wereld die voorspelbaar en controleerbaar is. Dit laat ons denken: ik, als redelijk en verstandig mens, zou zoiets nooit doen; dus heeft de ander het gedaan. Al met al leiden deze psychologische drijfveren ertoe dat we eerder een ander (het systeem) de schuld geven dan onszelf.

In dit artikel wordt de theorie die dit fenomeen beschrijft - de attributietheorie - toegepast op het contractrecht. Is het reëel om bij het contractrecht uit te gaan van rationeel handelende mensen die gedrag van zichzelf en anderen objectief kunnen verklaren in termen van oorzaken en gevolgen? Aansluitend kunnen wij ons afvragen wat deze vraag kan betekenen voor de coachpraktijk. Hoe attribueren onze cliënten? Geven zij hun baas, organisatie, ouders, partner, collega's of het systeem de schuld van de situatie waarin ze zitten? En hoe kom je als coach, samen met die cliënt, uit die schuldvraag?