Begeleidingskunde die midden in de wereld staat

Blog Ledenwijsheid - Rien van der Zeijden

Hoe denk je dat ons vak en de wereld eruit zien in de toekomst? Het was deze vraag die me intrigeerde bij de vraag om een blog te schrijven voor mijn ‘professional friends’ bij de LVSC. Het vak en de wereld! Dat is nogal wat. Een oorlog vlak bij huis, het klimaat dat op een dramatisch kantelpunt afstevent, groepen die zich ingraven in hun waarheid. Mijn eerste reactie op deze vraag is dan ook: het vak Begeleidingskunde wordt irrelevant als ze zich niet  ontdoet van haar individualistische nestgeur. Ze moet ‘werk’ maken van onze inbedding in een groter geheel en de verhouding tussen collectiviteit en individu zeer kritisch doordenken.   

Complexe werkelijkheid

De auteur Charles Eisenstein zegt in een artikel over deze hectische tijd (‘the field of peace’): ‘The traditional solution of victory over evil by force is not possible. We face the necessity of another kind of solution, a new and unfamiliair story line.’

Met een schok heb ik deze maanden ervaren dat ik ongemerkt ingekapseld raakte in een geweldsdenken die niet de mijne was. Mijn pacifisme leek opeens krachteloos en achterhaald. Opgejaagd door de verschrikkelijke beelden van onmenselijkheid, willekeurig kapotgebombardeerde steden en mensen op de vlucht, leek er geen ander narratief meer in mijn hoofd te passen. Het frame is er een van winnaars en verliezers. Een einde aan het geweld kon alleen maar door een overwinning worden afgedwongen. En uiteraard stond ik aan de goede kant, was ik moreel juist en moest er een grens aan het kwaad gesteld worden. Ziedaar hoe een complexe werkelijkheid mij verleidt tot een eenvoudig narratief. Want tegelijk weet ik dat het ‘noodzakelijke’ geweld van de ‘goeden’ niets anders bewerkstelligt dan het aanjagen van een dynamiek waar we volledig in vast zitten. Het is een kwestie van tijd dat die goeden straks weer de agressors zijn en onschuldige burgers doden. Geweld corrumpeert en we hebben ons diep verbonden met deze duivelse bondgenoot. Ondertussen staat de wereldorde op het spel en misschien meer nog het geloof in het ‘nooit meer oorlog’ van na de tweede W.O. 

A new and unfamiliair story line uitgewerkt door begeleidingskunde

Wat is het verband met (de toekomst van) Begeleidingskunde? Mijn simpele antwoord: Ik zoek een Begeleidingskunde die midden in de wereld staat. Een Begeleidingskunde die uitwerkt wat Eisenstein ‘a new and unfamiliair story line’ noemt. Het geloof in ‘victory by force’, in geweld dus, zit in eenzijdige communicatie, in systemen, in verhalen waar we slechts pionnen op een schaakbord zijn. Het zijn verhalen waar ongeduld een deugd is, er direct actie geëist wordt, men het niet uithoudt met ‘wicked problems’. Begeleidingskunde erkent de moerassige werkelijkheid. Ze moet ons niet op  zachte individualistische red-uzelf-kussentjes plaatsen, los van het collectieve. Ze moet inzicht bieden in onze verhouding tot ‘gehelen’. Ze gaat op zoek naar ‘fractale patronen’ d.w.z. ze laat zien dat het grote ook in het kleine zit. Wie een bloemkool ontleedt krijgt allemaal kleine bloemkooltjes.  

Dat levert intrigerende vragen op voor de toekomst van de Begeleidingskunde. Hoe verbinden we een gerichtheid op ‘individuele zelfredzaamheid’ met ‘collectief denken’? Hoe blijven we daadkrachtig en weerstaan we toch de verleiding van een eenvoudig of populistisch narratief in een complexe werkelijkheid. Hoe kunnen de ‘zachte krachten’ overwinnen? 

Bezieling ontstaat in de relatie met de ander

Hiermee vertel ik niet zo veel nieuws. De kiemen van het nieuwe verhaal waar Eisenstein op doelt zijn allang zichtbaar in onze opleidingen, studieboeken en studiedagen. De verbinding met het collectieve is nooit weggeweest. Echter moeten we in deze op drift rakende maatschappij de waarschuwing van Sijtze de Roos ter harte nemen: als alleen aan het ‘ik’ gewerkt wordt, zetten we mensen gevangen ‘in de kerker van hun mede door professioneel begeleiders geconstrueerde individualiteit’. Van de filosoof Levinas heb ik iets anders geleerd, namelijk dat bezieling niet ergens in mijzelf op een verborgen plek ontstaat maar dat het ontstaat in de relatie met de ander. Volgens Martin Buber kan een mens slechts ‘ ik’ zeggen dankzij het ‘jij’. Ook leren is niet geïsoleerd. Het is niet iets wat ik als het ware kan omvatten, controleren en beheren en vervolgens als een ‘waarheid’ overdraag. Als we dit tot ons laten doordringen, zien we de dynamiek van ons vak. Het  betekent dat de dialoog geen leuk extraatje is. De  wezenlijke ontdekkingen ontstaan juist in de dialoog! Bezieling is relationeel, iets ongrijpbaars dat zich niet in maar tussen mensen afspeelt. Met de ontsluiting daarvan kunnen we best wat vakmensen gebruiken.

Ik draag het stokje voor het schrijven van het volgende blog over aan mijn gewaardeerde collega Aukje Reinders. 

Rien van der Zeijden - november 2022